Z tegorocznego raportu EAPN Polska wynika, że mimo niewielkich zmian w ubóstwie ogółem w porównaniu do 2021 r., zwiększył się zasięg skrajnego ubóstwa wśród dzieci i seniorów. Według szacunków w 2022 r. w skrajnym ubóstwie żyło blisko 400 tys. dzieci (o 26 tys. więcej niż rok wcześniej) oraz niemal 300 tys. seniorów (14 tys. więcej). EAPN Polska uważa, że prognozy na rok 2023 są negatywne, a ubóstwo skrajne ogółem, wśród dzieci, seniorów i osób z niepełnosprawnościami będą rosły głównie ze względu na trudną sytuację gospodarczą, wysoką inflację, brak dodatków osłonowych i waloryzacji świadczeń na dzieci.
W związku z Międzynarodowym Dniem Walki z Ubóstwem EAPN Polska opublikował swój coroczny raport z monitoringu ubóstwa i polityki przeciwdziałania ubóstwu w Polsce. W statystyce ubóstwa nie doszło do znaczących zmian – zasięg ubóstwa skrajnego pozostał na tym samym poziomie i wynosi 4,7 proc., co szacuje się jako 1,8 mln osób. Nieznaczne procentowo wzrosty wskaźnika odnotowano w przypadku populacji dzieci i seniorów.
Liczba dzieci w skrajnym ubóstwie zwiększyła się jednak o dziesiątki tysięcy – o około 26 tys. do 396 tys. w porównaniu z 371 tys. w 2021 r. (wzrost z 5,3 do 5,7 proc.). Jeszcze bardziej wzrosła deprywacja społeczna i materialna dzieci w rodzinach – o prawie 68 tysięcy (z 4,3 proc. do 5,3 proc.), co stanowiło 368 tys. dzieci. Zwiększyło się też znacząco ubóstwo skrajne w rodzinach z dziećmi z niepełnosprawnością – z 5,2 proc. do 6,7 proc.
Liczba skrajnie ubogich seniorów wzrosła o około 14 tys. – z 272 tys. w 2021 do 287 tys. w 2022 r. (wzrost z 3,8 do 3,9 proc). Ubóstwo relatywne zmniejszyło się w niewielkim stopniu – z 12,2 proc. do 11,8 proc. – osób w tej sytuacji było około 4,5 mln. Z kolei około 15,4 mln Polaków pozostaje wykluczonych społecznie, żyjąc poniżej minimum socjalnego (spadek wskaźnika z 42,4 proc. do 40,7 proc.).
– Musimy pamiętać, że badania ubóstwa dochodowego w Polsce obejmują tylko gospodarstwa domowe. Nie mamy danych dotyczących osób, które żyją w placówkach całodobowych czy na ulicy. Dodatkowo rząd zrezygnował z ogólnopolskich badań bezdomności w latach 2021-2023. Ukryte skrajne ubóstwo w Polsce, czyli bezdomność zarówno obywateli Polskich, jak i rodzin uchodźczych z Ukrainy, mogło się podwoić w 2022 r. – mówi dr hab. Ryszard Szarfenberg, przewodniczący EAPN Polska.
W 2022 i 2023 r. nadal świadczenie wychowawcze, zasiłki rodzinne i większość innych świadczeń rodzinnych pozostały niezmienione mimo dwucyfrowej inflacji. Ich wartość realna gwałtownie spadała w 2022 i 2023 r. – Są to ukryte cięcia socjalne, gdyż rząd zaoszczędził na rodzinach w latach 2020-2023 ponad 31,4 miliarda złotych. Należy wprowadzić jasne zasady corocznej waloryzacji wszystkich świadczeń, tak aby skutecznie chroniły przed ubóstwem. Jednorazowa podwyżka jednego świadczenia od 2024 roku nie rozwiązuje problemu – mówi dr hab. Ryszard Szarfenberg.
EAPN Polska zwraca uwagę na konieczność podniesienia zbyt niskich kryteriów dochodowych w świadczeniach rodzinnych. Ich wieloletnie zamrożenie w sytuacji usunięcia kryteriów dochodowych w świadczeniu wychowawczym w 2019 r. i reformy podatkowej w 2022 r., oznacza, że to głównie rodziny zamożniejsze skorzystały z tych rozwiązań, a uboższe na tym traciły. Rodziny ubogie potrzebują wsparcia w większym zakresie niż rodziny zamożne – wskazano w raporcie. Podobna sytuacja dotyczy zasiłków z pomocy społecznej. W 2022 r. kryteria dochodowe do tych świadczeń były niższe od minimum egzystencji w przypadku wieloosobowych gospodarstw domowych. Oznacza to, że rodziny żyjące w skrajnym ubóstwie mogą nie kwalifikować się do zasiłków.
– Obecny system świadczeniowy charakteryzuje chaos kryterialny i waloryzacyjny. Jednocześnie pojawiają się nowe świadczenia, co komplikuje cały system i utrudnia dostosowywanie wszystkich do inflacji. Utrudnia również ocenę ich skuteczności i efektywności. Uważamy, że nowy rząd powinien dokonać przeglądu i uporządkować ten obszar, uwzględniając całość świadczeń: dla rodzin z dziećmi, dla ubogich rodzin z dziećmi, dla ubogich gospodarstw domowych, dla osób z niepełnosprawnościami – podsumowuje dr hab. Ryszard Szarfenberg.
Pełna treść raportu Poverty Watch 2023
